Complementaire zorg

Door patiënten worden steeds vaker methodes, zoals ontspanningstechnieken, massage en aangepaste voeding, in de thuissituatie in hun zelfzorg toegepast. Deze methodes vallen buiten de ‘standaard-behandelingen’ zoals die doorgaans in de reguliere zorg worden aangeboden. In toenemende mate worden deze methodes ook toegepast bij zorgvragers die in een zorginstelling worden opgenomen.

Echter, binnen de reguliere gezondheidszorg staat men in beginsel kritisch tegen deze ‘alternatieve’ geneeswijze, die zo geheel anders is dan de methodiek die in de opleiding tot gezondheidswerker wordt gehanteerd.

Wat is complementaire zorg? Een goede beschrijving die je kunt hanteren is van het National Center for Complementary and Integrative: “Zorgvormen en behandelwijzen die buiten de westers wetenschappelijke geneeskunde zijn ontwikkeld en vaak ondersteunend aan reguliere zorginterventies worden gebruikt. Deze interventies zijn geworteld in bredere medische systemen uit andere culturele tradities, zoals de Traditionele Chinese.

Vier categorieën: van zorgvormen en behandelwijzen
1. biologische interventies (zoals voeding, supplementen, kruidenmiddelen)
2. mind-body interventies (zoals mindfulness, yoga, geleide visualisatie, muziek)
3. lichaamsgerichte manipulatieve interventies (zoals massage, ostheopathie)
4. energetische interventies (zoals therapeutic touch, tai chi, reiki)

Binnen de kring van zorgverleners die deze methode wel regelmatig toepassen, wordt de volgende definitie gehanteerd:
Complementaire verpleegkundige zorg wordt toegepast op basis van natuurlijke therapieën om het zelfhelend vermogen van de patiënt te ondersteunen, stimuleren of activeren en waarbij de zorg betrekking heeft op de mentale, emotionele, lichamelijke, spirituele en sociale behoeften van de patiënt, zodat deze een staat van welbevinden kan (her)winnen’.

Welke zorgaspecten kun je als zorgverlener tegenkomen?

• Toepassen van: kruiden, etherische oliën, baden, warmte en koude, voedingsadviezen, massage, therapeutic touch, Reiki, muziek, vormen en kleuren, Bach remedies, voetreflexmassage.
• Begeleiden bij: ontspanningsoefeningen en visualisaties.

Niet alle interventies worden evenveel gebruikt. De meest gebruikte complementaire interventies in Nederland op dit moment zijn massage, werken met etherische oliën en therapeutic touchComplementaire interventies zijn aanvullende verpleegkundige/verzorgende interventies. Zij worden niet in plaats van, maar in aanvulling op de gebruikelijke zorg gegeven. Zij kunnen passen bij de inhoud en de aard van het verpleegkundig beroep (beroepsprofiel, beroepscode, competentieprofielen van HBO- en MBO-verpleegkundigen). Zo is massage is opgenomen in de consensus Pijn van het CBO. Ontspanningsoefeningen, massage, werken met etherische olie en muziek zijn opgenomen in de richtlijnen Palliatieve zorg.

Motieven om complementaire zorg te verlenen zijn divers van aard:

• vergroten van het welbevinden van de zorgvrager
• recht doen aan het holistisch mensbeeld dat veelvuldig in de zorg wordt gehanteerd
• stimulering van het ‘zelfhelend’ vermogen van de zorgvrager
• aandacht en fysieke aanwezigheid van de zorgverlener
• het profileren van de instelling op het gebied van vraaggestuurde zorg

Bron: Van Praag Instituut

Bron: Van Praag Instituut

Bron: Stuurgroep Complementaire Zorg, 2015

De huidige situatie

Ongeveer 13 procent van de chronisch zieken raadpleegt een alternatieve hulpverlener of past methodes voor zelfzorg toe, voor patiënten met kanker ligt het percentage nog hoger.

Uit de eerste Nederlandse inventarisatiestudie (2015) naar complementaire zorg in zorginstellingen blijkt dat 92% van de Nederlandse ziekenhuizen een of meerdere complementaire interventies biedt. Ontspanningsoefeningen, mindfulness en creatieve therapie zijn het meest populair. Maar ook hypnose en massage worden aangeboden.

De verwachting (voor Nederland) is dat het percentage zorgvragers dat een alternatieve hulpverlener bezoekt in de toekomst zal toenemen, omdat het aantal chronisch zieken zal toenemen. De toename zal voor een deel ook komen doordat er in Nederland steeds meer mensen met verschillende culturele achtergrond wonen, die soms naast de reguliere geneeskunde ook nog hun eigen traditionele vormen van geneeskunde en zorg kennen. Volgens de landelijke vereniging van verzorgende en verpleegkundigen (V&VN) zal er mogelijk voor verpleging een stijging van behoeften aan complementaire zorg ontstaan. Dat kan betekenen dat we als christen werkers steeds vaker in ons dagelijkse werk in contact kunnen komen met complementaire zorg. We moeten complementaire zorg niet verwarren met alternatieve geneeswijze. Dit laatste valt niet onder de bevoegdheden van verpleegkundigen en verzorgenden.