Mindfullness

Mindfulness – een christelijke handreiking van ds. A. Huijgen

Last van concentratieproblemen, een hoge werkdruk, burn-out of andere psychische klachten? Mindfulness is het hedendaagse tovermiddel. Steeds vaker duikt het op in de geestelijke gezondheidszorg en allerlei trainingen. Voor christenen zorgt de van oorsprong boeddhistische leefwijze voor een spanningsveld.

Speciaal voor de RMU heeft ds. A. Huijgen een aantal inhoudelijke en Bijbelse noties over mindfulness op een rij gezet.

Inhoudelijke aspecten

Van oudsher is de gezondheidszorg, of liever gezegd de ziekenzorg, voortgekomen uit barmhartigheid voor de naaste. Dat kan vanuit een basaal humanitair motief, maar werd en wordt veelal ingegeven door naastenliefde die gefundeerd is op het Bijbelse gebod ‘de naaste lief te hebben als uzelf’. Dat hierbij aandacht werd (en wordt) geschonken aan de individuele mens als naaste, is even vanzelfsprekend als het motief waaruit werd gehandeld.
In onze jachtige maatschappij wordt de gezondheidszorg hoe langer hoe meer gestuurd op effectiviteit en efficiëncy. Terwijl de cliënt/patiënt hoe langer hoe meer behoefte heeft aan persoonlijke aandacht en rust, komen deze steeds meer in het gedrang.

Mindfulness wordt nogal eens gepropageerd als het middel dat de rust weer terug kan brengen, zowel bij zorgverlener als bij zorgvrager. Nu zijn er allerhande mindfulnesstrainingen, meer of minder religieus geïnspireerd. Op de achtergrond speelt de boeddhistische idee dat door meditatie het brein in positieve zin veranderd kan worden. Daardoor nemen zelfvertrouwen, medelijden en levensvreugde toe, ten koste van verdriet, getob en boosheid. Dit is gebaseerd op het holistische uitgangspunt dat lichaam, hersenen en geest een geïntegreerd systeem vormen, waardoor de geest gebruikt kan worden om de hersenen te veranderen. Hier kan de geest dan weer baat bij hebben.
‘Mindfulness helpt de routine van alle dag te doorbreken en met aandacht het moment te leven. Advies is: stoppen waar je mee bezig bent, ‘landen’en tot rust komen (stil staan bij het moment) en kijken naar de gevoelens, gedachten en sensaties’. W. de Graaf, 2013

In relatie met ziekte ligt meer de nadruk op aanvaarding dan op bestrijding.
Specifieke technieken in de (para)medische wereld zijn bijvoorbeeld:

• Mindful Based Stress Reduction (MBSR) of aandachttraining, ter bestrijding van piekeren, burnout en stress
• Mindful Based Cognitive Therapy (MBCT) of aandachtgerichte cognitieve therapie ter behandeling van chronische en recidiverende depressies, fobieën en chronische (buik- hoofd)pijn

Werkzame factoren in mindfulness

Waarschijnlijk verklaren de volgende mechanismen hoe mindfulness vaardigheden kunnen leiden tot symptoomreductie en gedragsverandering (Baer, 2003). Het eerste mechanisme is exposure. Door op een niet-veroordelende manier naar bijvoorbeeld chronische pijn of angst te kijken, zonder te proberen het te vermijden, kan dit leiden tot vermindering van de emotionele reactie. Ook al zijn de pijn sensaties niet gereduceerd, het lijden kan wel verlicht worden. Het tweede aspect is cognitieve verandering. Kabat-Zinn (1982, 1990) suggereert dat de nietveroordelende observatie van pijn en angst-gerelateerde gedachten kunnen leiden tot het begrip dat het slechts gedachten zijn, in plaats van reflecties van de waarheid of de werkelijkheid. Vervolgens speelt zelfmanagement een belangrijke rol. Door de verbeterde zelfobservatie ontwikkelen deelnemers aan een mindfulnesstraining verschillende coping vaardigheden. Kristeller en Hallett (1999) suggereren dat de zelfobservatie vaardigheden die door de mindfulnesstraining ontwikkeld worden, kunnen leiden tot verbeterde herkenning van signalen van verzadiging bij mensen met een binge eating disorder (eetbuistoornis). Ook ontspanning is één van de werkzame mechanismen. Verschillende auteurs (Goldenberg et al., 1994; Kabat-Zinn et al., 1998) hebben gesuggereerd dat MBSR toepasbaar is bij stressgerelateerde stoornissen, inclusief psoriasis en fibromyalgie. Deze auteurs merken op dat meditatie vaak relaxatie induceert, wat kan bijdragen aan het managen van deze stoornissen. Echter, het doel van mindfulness is niet om ontspanning te bewerkstelligen. Ten slotte behoort acceptatie tot de werkzame mechanismen. Kabat-Zinn (1990) beschrijft acceptatie als een van de fundamenten van mindfulness. Vaak wordt er veel nadruk gelegd op het veranderen van onplezierige symptomen, zonder het belang van acceptatie te herkennen

Mindfulness kenmerkt zich enerzijds als een techniek of vaardigheid, en anderzijds als een houding. De vaardigheid wordt bepaald door het vermogen af te kunnen stemmen op de ervaring in dit moment en hierbij niet-reactief te zijn en de ervaring te kunnen laten zoals ze is. De houding kenmerkt zich door de volgende factoren: niet-oordelen, niet-streven, acceptatie, loslaten, frisse blik, vertrouwen en geduld (Kabat-Zinn, 2000).

Effecten van mindfulness Mindfulness blijkt bij een breed scala van klachten te worden toegepast. Stressklachten en depressieve klachten staan bovenaan, maar ook bij angststoornissen, burn-out en pijn wordt mindfulness vaak toegepast. De effecten die door therapeuten worden waargenomen variëren van cognitief tot spiritueel. De interviews geven aan dat toepassing van mindfulness of een vorm van mindfulness ook een verschillende uitwerking hebben. Degenen die helemaal voor toepassing van mindfulness zijn, zeggen ook dat behandeling zichtbare resultaten oplevert in de vorm van vermindering van het aantal klachten. De christelijke geïnterviewden die het bij een meditatievorm of alternatief van mindfulness houden zijn verdeeld over de effecten. Wat hiermee bereikt kan worden is voor de één vooral zelfregulatie en bewustwording van het innerlijk. De ander zegt dat het aantal klachten wel degelijk wordt verminderd. Voor christenen kan mindfulness een extra meerwaarde krijgen als christelijke elementen worden toegevoegd, zodat ze het kunnen invoegen in hun stille tijd. Opvallend is dat uit zowel resultaten vanuit de enquête als de interviews niet-christelijke therapeuten veel meer toepassingsgebieden en effecten zien dan christelijke therapeuten. Een oorzaak hiervoor kan liggen in het feit dat de niet-christelijke therapeuten mindfulness meer toepassen en hierdoor ook meer effecten zien. Een andere mogelijkheid is dat christelijke therapeuten mindfulness anders toepassen dan niet-christelijk.

Bron: http://eleos.wis-studio5.wis.nl/Media/view/6678/Thesis+mindfulness.pdf?

Deze verwijzing en omschrijving is niet persé in overstemming met de standpunt van de RMU.